در روش کشت گلخانه ای زعفران که ابتکار کشور چین و فردی به نام ژائوجی بوده است، پیازها را در ماه های خرداد الی تیرماه و یا هفته اول مرداد ماه (چنانچه پیاز متعلق به منطقه ی سردسیری باشد) تهیه می گردد و البته بهترین زمان جهت تأمین پیاز به شکل عمومی خردادماه می باشد که پیاز زعفران در خواب کامل بسر می برد. و در این زمان نقل و انتقال و جابجایی ها در گل انگیزی و تشکیل گل در قسمت های مرکزی پیاز تأثیر سوئی ایجاد نمی کند.
پس از تهیه پیاز، آن ها را در شرایطی که تهویه و رطوبت مناسب و نور کنترل شده دارد، نگهداری می کنند و در اواسط مرداد ماه الی اول شهریورماه پس از ضدعفونی و پاکسازی پیازها را به مکان پوشیده (گلخانه) منتقل می کنند و در طبق های چوبی در سایزهای دلخواه چیده می شوند، در طول 3 ماه که پیازها در گلخانه قرار دارند کنترل هایی به لحاظ نور و دما رطوبت روی آن ها اعمال می شود و در موعد اواسط آبان ماه الی آخر آبان ماه گلچینی انجام شده و پس از آن پیاز ها به زمین منتقل می شوند.
در فاصله آذر ماه الی انتهای اردیبهشت ماه تحت تیمارهایی خاص به لحاظ کود آبیاری و محلول پاشی قرار می گیرند (سوای غنی سازی خاک) و این چرخه ی انتقال از گلخانه به زمین و از زمین به گلخانه همه ساله تکرار می شود.
شیوه ی کشت سنتی زعفران
در شیوه ی سنتی پیاز زعفران که معمولاً شامل پیازهایی هستند که 7 الی 8 سال از آخرین نقل و انتقال آن ها از یک زمین دیگر می گذرد و به صورت خشکه کنی از زمین قبلی خارج شده اند، پس از آماده کردن زمین به لحاظ شکل فیزیکی خاک و افزودن اغلب، کودهای حیوانی خشک و پوسیده شده (کود گاوی پوسیده) و کودهای شیمیایی در زمین های مذکور در موعد اواسط شهریور الی اوایل پائیز کاشته می شوند و اولین آبیاری به فاصله 10 الی 15 روز پس از کاشت که مصادف است با نیمه مهرماه الی بیستم مهرماه انجام می شود که پس از 15 الی 20 روز اولین گلهای زعفران را میتوان مشاهده کرد و عملیات چیدن گلها تا پایان آبان ماه ممکن است ادامه داشته باشد.
در نقاط سردسیری گلچینی زودتر شروع می شود و زودتر هم به پایان می رسد و در نقاط گرمتر این مسأله کمی به تعویق می افتد. پس از گلچینی معمولاً وجین علفهای هرز انجام می شود و این عمل وجین کردن در هر زمان که علفهای هرز دیده شوند ضروری بنظر می رسد، چون علفهای هرز در بهره کشی از مواد غذایی خاک با گیاه زعفران رقابت می کنند.
در سابق که منابع آب بیشتر بوده هر 15 الی 20 روز آبیاری انجام می شده است و در حال حاضر بدلیل کاهش منابع آبی و حاکم بودن دوره خشکسالی بر کشور عزیزمان، این دوره های آبیاری به فواصل 45 روزه موکول شده است و مجموعاً 4 الی 5 بار آبیاری تکرار می شود و گاهاً به باور اشتباه کشاورز سنتی از گیاه زعفران، مبنی بر اینکه گیاه زعفران تمایل به آب ندارد تعداد این دفعات به کمتر از حدود ذکر شده هم تنزل می یابد. در اردیبهشت ماه قبل از خشک شدن برگهای زعفران تقریباً در هفته اول اردیبهشت ماه برگهای زعفران را قبل از زرد شدن می تراشند که جهت تغذیه دام استفاده می شود.
در ماه های خرداد الی پایان شهریور ماه مراقبت می گردد که آب در مزرعه ی زعفران راه پیدا نکند چون موجب سبز شدن برگها و ایجاد تداخل در گلدهی در موعد مقرر می نماید. و چنانچه به عنوان مثال آبیاری یا نفوذ آب در مرداد ماه صورت گیرد موجب بروز برگها و سپس گلها می شود و نیز انرژی پیاز و زمین صرف رشد برگها می شود و در اندازه و کیفیت گلها اثر منفی می گذارد. و این چرخه همچنان برای مدت 7 الی 8 سال تکرار می گردد.
باتوجه به توضیحات ارائه شده در این بخش از مقاله به مقایسه مزیت های کشت گلخانه ای نسبت به کشت سنتی می پردازیم؛
مقایسه کشت گلخانه ای زعفران با کشت سنتی
در کشت سنتی در سال اول هزینه شخم و فرآوری ابتدائی زمین و افزودن کودهای حیوانی و شیمیایی را داریم و فقط یک بار هزینه کاشت پیازهای بذری را برای 7 الی 8 سال آینده پرداخت میکنیم و در عوض بدلیل ماندگاری چندین ساله ی پیاز در زمین هزینه وجین کردن علفهای هرز که شامل هزینه های کارگری می باشد را متحمل می شویم و نیز از سال دوم همه سال در اواسط مهرماه کود حیوانی و شیمیایی تکرار می شود و هزینه سله شکنی (شخم سطحی به عمق 5 الی 8 سانتی متر) را همه ساله در برنامه خواهیم داشت و نیز در کشت سنتی قبل از کاشت زعفران جهت تأمین رطوبت مناسب از چند روز قبل یک آبیاری انجام می شود که پس از آن شخم و دیسک مرحله ی آخر را اعمال می کند که خاک نرم و آماده شود و نیز یک آب در 10 روز الی 15 روز قبل از موعد گلچینی به زمین داده می شود که شرح آن را در قسمت قبل بیان کردیم و در روش آیروپونیک این 2 آبیاری تبدیل به چندین لیتر آب جهت تبخیر و رطوبت سازی و یک کود آبیاری در ماه آخر پائیز که هوا سردتر است، می شود.
هزینه پرداخت یک مرحله آب بها و نیروی کارگری را در کشت سنتی نسبت به گلخانه ای در این مرحله تجربه می کنیم و از طرفی در کشت سنتی بدلیل استفاده از پیازهای به اصطلاح با عمر 7 الی 8 ساله ی ریز و فصل جابجایی نامناسب (ایام خواب ظاهری) عملاً برداشت محصولی در سال اول نخواهیم داشت و یک سال خواب سرمایه و زمان را متحمل می شویم و از طرفی به سودی از بابت برداشت محصول نیز نخواهیم رسید (حبس سود) و در قیاس با کشت گلخانه ای با تهیه پیاز با وزن مناسب در قبال پرداخت 30% بهای بیشتر بابت پیاز (سوای از بازار سیاه و سوء استفاده هایی که در تأمین پیاز مناسب شایع شده است) و رعایت زمان تهیه پیاز زعفران باتوجه به دوران خواب و بیداری و انتقال به گلخانه از همان سال اول شاهد برداشت محصول خواهیم بود و نیز تشکیل و پرورش پیازهای دختری درشت تر و مناسب تر را در سیستم کشت گلخانه ای (آیروپونیک) شاهد خواهیم بود که موجبات افزایش تناژ محصول را نسبت به وزن معین در سال های بعد رقم خواهد زد.
- نکته ی قابل توجه بعدی که در کشت سنتی یک تهدید جدی می باشد احتمال شیوع بیماری های زعفران اعم از قارچ و کنه می باشد که احتمال گسترش و انتقال آن از یک مزرعه به مزرعه دیگر را در بحث کنه گزارش کرده اند و نیز سرایت ابتلا به قارچ نیز در سیستم کشت سنتی بیشتر است و علت این مسئله ماندگاری چندین ساله ( 7 الی 8 ساله) پیاز زعفران در خاک می باشد و همانگونه که می دانید سرایت بیماری ها و عوامل بیماری زا در محیط خاک به مراتب بیشتر از گلخانه زعفران میباشد چون پیاز ها مدام در ایام گلخانه در رویت ما قرار دارند و نیز سالی یک بار از زمین جدا شده و پیاز های آلوده را هر ساله می توانیم حذف کنیم و نیز در بین پیازهای زعفران در طبقه های چوبی (بدون بستر خاک) فاصله ی نیم سانتی متری وجود دارد که در جلوگیری از سرایت احتمالی قارچ به پیازهای دیگر عامل بازدارنده می باشند.
- نکته ی بعدی که مزیت واضح سیستم کشت گلخانه ای زعفران نسبت به سیستم کشت سنتی است، کنترل عوامل جوی پیش بینی نشده و نامساعد می باشد از قبیل سرما و یخبندان هنگام گلدهی، موج گرما هنگام گلدهی، باران نابه هنگام در زمان گلدهی که همگی موجب به خسارت و ضرر و زیان جدی می شود و نیز آسیب از ناحیه جانوران از قبیل موش کور- جوجه تیغی- خرگوش- گراز و …
- در هنگام گل دهی با توجه به اینکه موعد گلدهی حساس ترین موعد به لحاظ اقتصادی و سودآوری می باشد و تمام تلاش کشاورز و گلخانه دار بابت استحصال گل زعفران می باشد و در غیر این صورت آفت جانوران بعد از موعد گل دهی در هر دو سیستم محتمل می باشد.
- مزیت دیگر کشت گلخانه ای زعفران (آیروپونیک) گلچینی ارزان تر و راحت تر می باشد که آسیب های وارده به بدن نیروی کار را در حین انجام این عمل با مشقت به حداقل می رساند به شکلی که در شیوه ی کشت گلخانه ای عمل گلچینی به صورت نشسته و پشت میز کار در شرایط مناسب انجام می شود ولی در شیوه ی سنتی، معمولاً موعد گلچینی مصادف است با فصل سرما و ساعات تاریک و سرد سحرگاه و شرایط ناهموار زمین های مزروعی و در نهایت هزینه بیشتر کارگری صورت میگیرد.
- مزیت دیگر کشت گلخانه ای زعفران (آیروپونیک) تولید محصولی با کیفیت بالاتر به لحاظ شکل ظاهری محصول (طول رشته ی کلاله ی بیشتر و قلم درشت تر) و نیز به لحاظ کیفیت رنگ، طعم و عطر که متأثر از سه فاکتور پیروکسین- کوروپیروکسین و سافرانال می باشد، بالاتر است.
- و اما مهمترین مزیت کشت گلخانه ای زعفران میزان برداشت محصول است که نسبت به برداشت خاکی چند برابر می باشد. به لحاظ تولید به ازای هر صد متر گلخانه در 5طبقه با 500 متر سطح کشت، میانگین 10 الی 15 کیلو گرم ( در ایده آل ترین شرایط ) به ازای 6 تن پیاز با وزن 30گرم ، زعفران خشک شده برداشت می شود. نکته بسیار مهم این است ، با توجه به اینکه در سال اول،پیازی که در گلخانه استفاده میشود،از زمینی گرفته شده که 8 سال زیر خاک بوده و خوب تغذیه نشده است،نمیتوان توقع محصول زیادی داشت. چون این نوع پیاز به هیچ عنوان مرغوب نمیباشد. ولی در سالهای بعد با رعایت مواردی که در دوره های آموزشی کشت گلخانه ای زعفران مهندس عباسنیا گفته میشود و تغذیه مناسب پیازها ، میتوان به این میزان دست یافت.
و نکته ی پایانی که فصل الخطاب این مقایسه می باشد این است که در سیستم سنتی کشت زعفران، پس از گذشت 7 الی 8 سال به دلیل فقر شدید مواد مغذی خاک، پیازها تحلیل می روند و به حکم ضرورت پیازها از زمین خارج می شوند و زمین را تخلیه می نمایند، نکته ی حائز اهمیت در این مسئله اینجاست که بنا بر اقرار عموم کشاورزان سنتی حداقل تا مدت زمان 4 سال نمی توان در آن زمین زعفران کشت نمود و این مسئله دو راه حل دارد که هر دو مشمول هزینه می باشد.
راه حل اول اینکه برای کشت مجدد پیاز ها زمین جدیدی که چندین سال زعفران در آن کشت نشده باشد به صورت آیش و آماده داشته باشیم یا اجاره کنیم که در هر صورت موجب به حبس سود و یا هزینه اجاره ی قابل توجه خواهد بود.
راه حل دوم اینکه پس از استخراج پیازها از آن زمین، با کشت گیاهانی نظیر لوبیا و گندم به مدت چهار سال پیاپی موجبات تقویت زمین را فراهم آوریم و نکته جالب توجه شخم زدن و برهم زدن گندم سبز شده در خاک زمین است که به اصطلاح کشاورزان سنتی کار خراسان به آن گندم چپ کردن می گویند.
بنابراین در راه حل دوم نیز صرف هزینه و حبس سود ناشی از کشت نکردن به مدت چهار سال متوالی را خواهیم داشت به علاوه هزینه ی کشت گندم (هزینه بذر و آبیاری و کارگر و …). توجه داشته باشیم که بهای اجاره زمین های زراعی در اقلیمی که زعفران کاری در آن جا مرسوم است مبالغ قابل توجه می باشد چرا که با هر سال برداشت زعفران سود آوری و ارزش افزوده ی قابل توجه ای از این زمین های زراعی مورد انتظار مردم می باشد.
خلاصه فواید کشت گلخانه ای زعفران
- قابل کشت در سراسر ایران و دنیا
- قابل اجرا در متراژ های پایین
- کم هزینه
- فقط یک بار هزینه خرید تجهیزات و پیاز میکنید و از همان پیاز ها در سال های بعد استفاده میکنید
- مصرف اب کم
- کنترل شرایط جوی که بر روی گلدهی و گیاه اثر منفی و مخرب دارد
- عملیات برداشت بسیار اسان گل زعفران
- تولید محصولی با کیفیت بسیار بالا به لحاظ شکل ظاهری محصول (طول رشته ی کلاله ی بیشتر و قلم درشت تر) و نیز به لحاظ کیفیت رنگ، طعم و عطر که متأثر از سه فاکتور پیروکسین- کوروپیروکسین و سافرانال می باشد، بالاتر است
- سود دهی بسیار بالا
معایب کشت گلخانه ای زعفران
با توجه به اینکه فرآیند کشت گلخانه ای زعفران به صورت تلفیقی از گلخانه و زمین میباشد،بزرگترین ایرادی که میتوان به این نوع کشت گرفت،در زمان انتقال به خاک میباشد که برای هر صد متر گلخانه تقریبا بین 3تا 5 هزار متر زمین مورد نیاز میباشد.
پیاز در آذرماه پس از دوره گلدهی برای تغذیه باید به زمین منتقل شود. که این کار باعث هزینه های اضافی برای کشاورزان میباشد.
البته ناگفته نماند خود این کار نیز مزایایی به دنبال دارد. چون کشاورز هر سال پیاز جدید را از زمین درآورده،جوانه های جانبی را حذف، و پیاز با کیفیت بهتری در گلخانه خواهد داشت.
توجه داشته باشید هرچه تغذیه پیاز، آبیاری و محلول پاشی در زمانی که زیر خاک هست،با دقت بیشتری انجام شود،در زمان برگشت به گلخانه شما دارای میزان بیشتری کلاله خشک میباشید.
اقدامات لازم برای شروع کشت گلخانه ای زعفران
ابتدا نیاز به یک فضای سرپوشیده می باشد. متراژ و ابعاد فضا می تواند متفاوت باشد. ولی باید بتوان شرایط اصولی کشت را مهیا نمود.
سپس اقدام به قفسه بندی سالن وتهیه طبق های مناسب برای این کار می نماییم. بهترین جنس برای قفسه ها قفسه فلزی می باشد. که مقاوم بوده (تحمل وزن طبق و پیازها داشته باشد) و در مقابل رطوبت سالن و دیگر عوامل دچار زنگ زدگی و آسیب نشود.
فرایند کشت گلخانه ای زعفران
- خرید پیازهای زعفران در خرداد الی تیر ماه
- انتقال به انبار با دمای مشخص تا شهریور
- انتقال از انبار به سالن کشت در ابتدای شهریور
- جوانه زدن و حذف جوانه های هرز در مهر و آبان
- گلدهی و برداشت محصول در آبان و آذر
- انتقال پیازهای برگدار به زمین باز
- کوددهی محلول پاشی برگ پیازها تا اواخر اسفند
امکانات و لوازم مورد نیاز گلخانه زعفران
- سالن ، اتاق یا گلخانه مسقف که در آن بشود، هم دما و‌رطوبت را کنترل کرد و هم تاریک نگه داشت .
- قفسه هایی با فاصله 40 سانتیمتر در 5 طبقه
- طبق های چوبی به اندازه 1 متر در 70 سانتیمتر با لبه پنج سانتیمتری
- کولر آبی
- مه پاش یا رطوبت ساز
- دماسنج و رطوبت سنج
- سنسور کنترل دما و رطوبت
منبع: سایت ایـ توجیهی